 |
| 1 |
W styczniu 1930 roku w Teatrze Miejskim w Łodzi miała miejsce krajowa premiera dramatu pt. Cjankali autorstwa Friedricha Wolfa w reżyserii Leona Schillera i scenografii Konstantego Mackiewicza.
Sztuka reklamowana była jako dramat walczący z hipokryzją moralną i zabobonami religijnymi, poruszający sprawę legalizacji aborcji. W latach 30-tych temat był kontrowersyjny i wzbudzał spore emocje. Na jednym ze spektakli w Łodzi do teatru wrzucono pojemniki z gazem łzawiącym próbując w ten sposób przerwać przedstawienie. Na premierze w Kielcach wznoszono okrzyki wyrażające jednoznacznie negatywny stosunek części publiczności do "tworu pornograficznego" i obrzucono aktorów jajkami. Podczas spektaklu w warszawskim Capitolu rozlano cuchnące płyny i wszczynano burdy. Wszystkim przedstawieniom m.in w Kielcach, Kaliszu, Lwowie, Radomiu towarzyszyły demonstracje i prasowa antyreklama "scenicznej, bolszewickiej gangreny". Działania te odnosiły odwrotny skutek od zamierzonego i zamiast zniechęcać publiczność do zapoznania się z treścią sztuki, powodowały, że spektakle były grane przy pełnych salach.
 |
| 2 |
"Głód-nędza, strejk-lokaut, kradzież-zabójstwo, wyzwiska-przezwiska, nierząd-gwałt, pornokracja-mordy, porody-poronienia, trucizna- samobójstwa i wszelkiego rodzaju inne świństwa: oto treść Cjankali Fryderyka Wolfa w interpretacji teatru Adwentowicza." Tak rozpoczynała się recenzja w jednej z radomskich gazet, której autor profesor Zb. Mroczek pisał, że po opuszczeniu spektaklu popadł w fizyczne i moralne odrętwienie i opanował go stan psychopatologicznej niemocy.
W Radomiu premiera spektaklu miała miejsce 6 września 1930 roku, dokładnie rok po berlińskiej premierze. Według lokalnej prasy szeroko opisującej to wydarzenie sztuka "finansowo się powiodła - moralnie nie". Spektakl zgromadził dużą publiczność, wszystkie miejsca w Teatrze Rozmaitości (dzisiejsza Resursa Obywatelska) były zajęte, a sala przepełniona. Z tego powodu zamierzano odegrać drugie przedstawienie zaplanowane na 8 września. Przed budynkiem teatru gromadzili się radomscy obywatele pikietujący przeciwko "pornografji w rodzaju Cjankali". Domagano się "usunięcia z repertuaru teatralnego tego rodzaju sztuk niezgodnych z moralnością i etyką chrześcijańską". Dzień po radomskiej premierze i po wiecu protestacyjnym na Placu 3 Maja, podczas odczytu Pani A. Byszewskiej o cudach w Lourdes publiczność zgromadzona w kinoteatrze Corso wystosowała rezolucję do lokalnych władz przeciwko "sianiu demoralizacji w społeczeństwie". W imieniu katolików radomskich parafii przed prelekcją rezolucję wygłosił ks. prałat Ściskała. Następnego dnia w Teatrze Rozmaitości sztukę wystawiono ponownie.
 |
| 3 |
W dużym skrócie Cjankali opowiada historię ubogiej dziewczyny Hete i jej przyjaciela Paula, robotnika, który z dnia na dzień traci pracę. Oboje pozostają bez dochodów i środków do życia, dodatkowo Hete jest w ciąży. Nie stać jej na honorarium dla lekarza, który mógłby dokonać aborcji. Dziewczyna decyduje się na dokonanie zabiegu w domu. Dozorca znajduje na schodach kamienicy ślady krwi i wzywa policję. Pod zarzutem dokonania nielegalnego zabiegu matka Hete zostaje aresztowana. Pozostawiona sama w mieszkaniu dziewczyna umiera po przedawkowaniu cyjanku. Schiller w swojej wizji wzmocnił polityczną wymowę sztuki wprowadzając na scenę demonstrację bezrobotnych z transparentami śpiewających Międzynarodówkę. Sztuka Friedricha Wolfa, niemieckiego lekarza, weterana I wojny światowej, członka partii komunistycznej i świadka przemian społecznych w powojennej Europie atakowała paragraf 218 niemieckiego kodeksu karnego, który za aborcję przewidywał 5 lat więzienia zarówno dla kobiety poddającej się aborcji, jak i osoby, która podjęła się jej wykonania. Sztuka stała się sensacją polityczną i literacką. Nielegalne aborcje były wówczas poważnym problemem społecznym. Szacuje się, że w ówczesnych Niemczech dokonywano około 800 tys. nielegalnych zabiegów rocznie, których skutkiem było ok. 20 tys. zgonów kobiet. 5 tys. osób zostało skazanych i trafiło do więzienia na mocy paragrafu 218 w tym także autor dramatu.
W wyniku protestów w Polsce sztukę dwukrotnie ocenzurowano. W 1930 roku powstała filmowa wersja Cjankali zrealizowana przez Hansa Tintnera. Friedrich Wolf w latach 1949 - 1951 był pierwszym ambasadorem Niemieckiej Republiki Demokratycznej w Polsce. Temat Cjankali jest wciąż aktualny i wzbudza kontrowersje w równym stopniu co złe emocje. Różnica w ocenie tej sztuki między rokiem 1930 i 2019 jest jedynie taka, że dziś nikt już nie nazwałby jej treści pornografią.
źródła: Słowo nr 207, 1930 r., Głos Poranny nr 25, 1930 r., Głos Mariacki nr 1931, Słowo nr 208,209, 1930 r., encyklopediateatru.pl
THE PRODIGY - Poison
0 komentarze: